گردشگری ایران / باغ ارم شیراز
باغ ارم از جاذبه‌های گردشگری شیراز و نمونه‌ای از یک باغ-کوشک به حساب می‌آید که به‌واسطه درختان مرکبات و خیابان طویلی با سروهای باشکوه در طرفینش، محبوبیت زیادی بین گردشگران دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، باغ ارم شیراز، باغی است زیبا و سرسبز که در شمال غرب شهر شیراز واقع شده است که هر ساله گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را مجذوب زیبایی های خود می‌کند. اگر از بالا به باغ ارم شیراز نگاه کنیم همانند مستطیل است که در دوره‌های مختلف زمانی مساحت آن دستخوش تغییر شده است اما امروزه مساخت آن نزدیک به۱۱۰ هزار متر مربع می‌باشد.
پیاده راه اصلی که از مقابل استخر اصلی شروع می‌شود و تا انتهای باغ ارم کشیده شده است با جوی آبی در وسط و گل‌کاری های زیبا مزین شده است. در اطراف این پیاده راه، مسیر عبور عریض تری کشیده شده است که اطرافش را درختان سرو سر به فلک کشیده ای محصور کرده است.
استخر اصلی دارای مساحتی بیش از ۳۰۰ متر است که با انعکاس تصویر عمارت در آن و نخل‌هایی زیبا پر اطرافش منظره ای خیره کننده را به بازدیدکنندگانش هدیه می‌دهد. به دلیل شیب باغ جوی‌ها داری پله‌هایی است که باعث خروشان تر شدن صدای آب در سراسر باغ می‌شود. می‌توانید ساعاتی را به دور از شلوغی شهر و هر دغدغه ای در پیاده روهای این باغ قدم بزنید و از هوای مطبوع و گونه‌های گیاهی متنوع آن لذت ببرید.
درختان بسیاری از گونه‌های مختف در باغ ارم شیراز قرار دارد مانند سرو، کاج، افرا، بیدمجنون و درختان نارنج که بوی آن در فصل بهار هوش از سر گردشگران می‌بردو علاوه بر این‌ها می تواندی شاهد انواع درختچه‌های زینتی، گل‌ها و بوته‌ها در سرتاسر باغ باشید.
علاوه بر کوشک اصلی عهد قاجار که هسته مرکزی این باغ را تشکیل می‌دهد؛ سرونازهای بلند و کهن، زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. باغ ارم شیراز با مساحتی بالغ بر ۱۱۰,۳۸۰ متر مربع در ۱۴ آبان سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی رسید. با کجارو همراه شوید تا این باغ رویایی را بیشتر بشناسید.
هنوز دقیق مشخص نیست که چه کسی باغ ارم را برای اولین بار بنا کرده و به همین دلیل تاریخ ساخت دقیقی برای آن ثبت نشده است. تنها سند موجود در رابطه با باغ ارم نام بردن از آن در چند سفرنامه است که بر اساس آن‌ها می‌توان قدمت آن را حداقل به قرن‌های دهم و یازدهم هجری نسبت داد.
علاوه بر این، تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار، اتابک قراچه، حکمران فارس، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز کرده بود و ممکن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد. باغ ارم در دوران آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است؛ هرچند هیچ اطلاعاتی راجع به آن وجود ندارد؛ به غیر از یکی از غزلیات حافظ که از روی آن می‌توان فهمید آل اینجو اختیار باغ را در دست داشته‌اند.
در ادامه باغ ارم به تصرف سلاطین آل مظفر درمی‌آید. اطلاع دقیقی از وضعیت باغ در دوران صفوی نیست و فقط در نوشته‌های جهانگردان خارجی به آبادی و شکوه باغ‌های آن دوران اشاره شده است. در هر صورت از صفویه به بعد، همه باغ‌های ایران من‌جمله باغ‌های شیراز توسعه و رونق پیدا می‌کنند و باغ ارم مرمت می‌شود.
از اواخر دوران زندیه حدود ۷۵ سال باغ در اختیار سران ایل قشقائی بود و از آن به‌عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده می‌کردند و عمارتی در این باغ ساختند. پس از آن در زمان ناصرالدین شاه هم پایه عمارت دیگری در باغ نهاده می‌شود که ساخت آن چندین سال طول می‌کشد. طبق شواهد، ساختمان اصلی باغ تا دوران ناصرالدین شاه قاجار وجود داشت و زمانی که حاج نصیرالملک شیرازی باغ را خریداری می‌کند، ظاهرا بر اساس آن، عمارت فعلی باغ را می‌سازد.
ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تزیینات بنا و برخی نقاط نیمه کاره را تکمیل می‌کند. کتیبه‌ای از سنگ مرمر در بالای سر در ورودی شمال شرقی باغ وجود دارد که با خط نستعلیق روی آن نوشته شده است:
«از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد»
این مربوط به زمانی است که نصیرالملک در دوره سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار، حکمران فارس بود.
۶ کتیبه سنگی نیز در نمای شرقی ساختمان دیده می‌شود که تاریخ‌های مختلفی دارند و نام نصیرالملک در آن‌ها به چشم می‌خورد.
در نهایت باغ ارم به مالکیت همسر شاه پهلوی درمی‌آید که آن را به دانشگاه شیراز واگذار می‌کند و برای کاخ پذیرایی به کار می‌رود. از آنجا که ساختمان باغ در اثر عوامل طبیعی مخروبه شده بود، در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ تعمیرات اساسی روی آن انجام و یک دیوار سنگی با نرده آهنی به‌جای دیوار باغ احداث می‌شود؛ ضمن اینکه مرمت تزیینات بخش‌های مختلف نظیر آینه‌کاری و نقاشی‌های سقف اتاق‌ها و ایوان‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد. علاوه بر بازسازی محوطه باغ که مخروبه شده بود، زمین بسیار بزرگی به باغ ارم اضافه می‌شود.
باغ زیبا و دلنشین ارم که در حال حاضر در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد، حدود ۱۱۰ هزار متر مربع مساحت دارد و اغلب با درختان نارنج و سرو پوشیده شده است. در سی وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰، باغ ارم شیراز در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
باغ ارم شیراز کجاست؟
باغ ارم در خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم و در نزدیکی مجموعه دانشگاه شیراز قرار دارد.
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به باغ ارم، ایستگاه متروی نمازی است که پس از پیاده شدن از قطار می‌توانید با حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی و عبور از میدان دانشجو و میدان ارم، به باغ ارم برسید یا با استفاده از تاکسی به‌سمت باغ بروید.
اگر با ماشین شخصی قصد رفتن به باغ را دارید و از سمت بخش‌های شمالی شهر به‌طرف باغ ارم می‌روید، بهترین مسیر برای دسترسی بلوار شهید چمران است. پس از وارد شدن به بلوار شهید چمران باید مسیر بلوار را تا انتها ادامه بدهید و از میدان دانشجو (میدان علم) به چپ بپیچید و تا میدان ارم (میدان خوابگاه) بروید. پس از رسیدن به میدان ارم باید به راست بپیچید و وارد خیابان ارم شوید تا کمی بعد به باغ ارم برسید.
در صورتی که از قسمت‌های جنوبی شهر به‌سمت باغ ارم می‌روید، باید خود را به خیابان آزادی برسانید و از آنجا وارد خیابان ارم شوید. اگر خیابان ارم را تا نزدیکی میدان ارم ادامه دهید، باغ ارم در سمت چپ شما قرار خواهد داشت.
ساعت بازدید باغ ارم شیراز: باغ ارم در دو ماه اول سال از ساعت هشت صبح تا ۲۰ به‌صورت یکسره؛ چهار ماه بعدی از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۵ تا ۲۰:۳۰؛ در ۶ ماه دوم سال از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۱۴:۳۰ تا ۱۷ فعالیت می‌کند. در تعطیلات سوگواری نظیر تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر رحلت پیامبر (ص)، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق (ع)، ۲۱ رمضان شهادت امام علی (ع) و ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی (ره)، باغ ارم تعطیل است.
آدرس باغ ارم شیراز: شهر شیراز، بلوار ارم، میدان ارم، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه دانشگاه شیراز
معماری باغ ارم
باغ ارم از زمینی مستطیلی شکل تشکیل شده است که دورتادور آن را دیوار گلی پوشانده بود؛ اما اکنون نرده‌ها جای آن دیوارها را گرفته‌اند. معماران این باغ به‌منظور از بین بردن شیبی که از بخش غربی به شرقی وجود داشت، در بخش‌های مختلف آن پله‌هایی را تعبیه کرده بودند. ساختمان‌های اصلی را می‌توان در بخش غربی باغ مشاهده کرد که شامل یک عمارت اصلی و اندرونی می‌شوند و جالب اینکه ارتفاع‌شان بیشتر از سایر نقاط باغ است.
استخر زیبایی در کنار ساختمان اصلی این باغ وجود دارد که مساحتش به ۳۳۵ متر و عمق آن به نیم متر می‌رسد و در ساخت آن از چندین تخته سنگ بزرگ استفاده شده است که گفته می‌شود قدمت آن‌ها به دوران جانی خان ایلخان می‌رسد. ظاهرا عمق این استخر در گذشته بیشتر بوده؛ هرچند پس از ترمیم به عمق فعلی کاهش یافته است. چهار نخل زیبا در چهار گوشه آن، جذابیتی دوچندان به استخر بخشیده‌اند و تصویر بنا را می‌توان در آب آن مشاهده کرد. اگر به این باغ بروید، جوی آبی را می‌بینید که در امتداد این استخر جریان دارد. این آب پس از عبور از حوض کوچک تالار حوضخانه، به استخر و سپس جوی‌های اطراف آن وارد می‌شود که در ادامه در اطراف باغچه‌های باغ جریان می‌یابد.
درهای ورودی باغ ارم به طرف شمال و بلوار ارم هستند، اضلاع دیگر آن به بلوار آسیاب سه‌تایی، خانه‌های مسکونی و باغ‌های دیگر محدود می‌شوند.
تعداد طبقه‌های عمارت اصلی
عمارت اصلی باغ ارم شیراز از سه طبقه تشکیل شده که در حال حاضر بازدید از داخل آن ممنوع است.
طبقه اول: این طبقه به‌عنوان تالار حوضخانه شناخته می‌شود و هم‌سطح با زمین ساخته شده است تا در روزهای گرم تابستان، محلی خنک برای استراحت باشد. در این تالار علاوه بر آب‌نما و جوی آبی که از وسط آن می‌گذرد و باعث خنک‌تر شدن هوا می‌شود، یک ستون سنگی حجاری‌شده باشکوه وجود دارد. سقف و دیوارهای این بخش با کاشی‌های معرق و هفت رنگ پوشانده شده‌اند که از بهترین نمونه‌های کاشی‌کاری عصر قاجار به شمار می‌روند. تصاویر زیبایی از داستان خسرو و شیرین، شکارگاه‌ها و طبیعت و… از نقوش روی این کاشی‌ها هستند.
طبقه دوم: طبقه دوم عمارت شامل بخش‌های مختلفی همچون ایوان، سالن و راهرو می‌شود که در دو طرف ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر قرار دارد. در این طبقه، ایوانی بزرگ با سقفی بلند و مسطح و دو ستون سنگی یک‌پارچه دیده می‌شود که روی سرستون‌های آن، تصویر مردانی با لباس‌های قاجاری و گل و بوته نقش بسته است. از ویژگی ممتاز و متمایز این ایوان دو ستونی، تزیینات گچبری روی دیوارهای سه طرف آن است؛ ضمن اینکه در پیشانی این ایوان و اطراف آن، کاشی‌کاری‌های قجری کار شده است که در بناهای دوره قاجار مشابه آن وجود ندارد. علاوه بر این ایوان بزرگ، دو ایوان کوچک با دو ستون سنگی یک‌پارچه در این طبقه به چشم می‌خورد که زیبایی آن را تکمیل کرده‌اند. درست در بالای آشپزخانه طبقه اول و در ضلع جنوبی این طبقه، آشپزخانه دیگری قرار دارد. یکی از نمونه‌های جالب پنجره‌های دوره قاجار در همین طبقه قرار دارد و همان سه پنجره آهنی در ورودی سردابه هستند که از زمان احداث ساختمان باقی مانده‌اند. پنجره وسط ابعاد بزرگ‌تری نسبت به دو پنجره قرینه طرفینش دارد.
طبقه سوم: سالن بزرگی شبیه به سالن طبقه دوم، درست در وسط طبقه سوم قرار دارد که پنجره‌هایش رو به ایوان اصلی است. این طبقه به‌لحاظ ساختاری مثل طبقه دوم است و شامل سه اتاق و یک سالن بزرگ دیگر می‌شود. دو سالن این طبقه دارای سقفی با تیرهای چوبی و نقاشی‌های زیبا و نفیسی از طرح‌های اسلیمی، گل و بوته، شکارگاه‌ها، چهره زنان و… است. این نقوش به‌خوبی نشان می‌دهند که هنر نقاشی روی سقف در عصر قاجار در شهر شیراز مرسوم بوده است.
نمای عمارت اصلی و تزیینات آن
با دیدن عمارت اصلی باغ ارم، اولین چیزی که هر چشمی را به خود خیره می‌کند، کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ نمای آن هستند؛ نظیر کاشی‌کاری‌های حاشیه پنجره‌های نمای غربی عمارت که نقوش شاهان و سربازان هخامنشی، گل‌ها و مناظر روی آن‌ها نقش بسته است؛ هرچند زیباترین بخش این تزیینات را می‌توان نقش داریوش هخامنشی و شکار آهو توسط پلنگ دانست که حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد.
در دو طبقه از عمارت، ستون‌هایی با الهام از تخت جمشید به چشم می‌خورد که شکوه و زیبایی آن‌ها را در ذهن تداعی می‌کند. علاوه بر دو نیم‌دایره که در دو طرف بالای بنا وجود دارد، تابلویی با سه هلال در وسط این نیم‌دایره‌ها قرار گرفته است که در اصطلاح معماری به آن سنتوری می‌گویند.
در بزرگ‌ترین هلال، در کنار تصویر ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، سه نقش رستم پهلوان، سلیمان و ملکه سبا، خسروشیرین و یوسف و زلیخا نیز دیده می‌شود که با اقتباس از داستان‌های فردوسی و نظامی و قصه‌های مذهبی هستند.